Op de Joodse begraafplaatsen te Assen staan twee collectieve grafmonumenten. Een voor de Joden uit het kamp Westerbork, die begraven werden op deze begraafplaats. Het andere voor de Joden afkomstig uit Assen, die in een van de concentratiekampen omkwamen.

Tot nu toe werd geen overzicht gepubliceerd van de namen op deze twee grafmonumenten. De tijd was er blijkbaar nog niet rijp voor. Vijfenzestig jaar later, een werkend mensenleven lang, werd begonnen met het samenstellen van deze overzichten.

Op de site van de Stichting Oorlogsmonumenten zijn afbeeldingen van deze grafmonumenten te vinden. Bovendien wordt er, onder het kopje `geschiedenis´, een opsomming van de namen gegeven. Zeker bij de Asser namen wordt duidelijk dat wij later leven. Toen het grafmonument opgericht werd, was het voor de initiatiefnemers duidelijk wie achter welke naam schuil ging. Toch werd bij het opstellen van de lijst een aantal schrijffouten gemaakt, waardoor wij voor problemen komen te staan. De aanduidingen zijn soms zo kort, en lijken soms zo sterk op elkaar, dat het moeilijk is te achterhalen aan wie de opstellers van de lijst gedacht hebben. Medewerkers van de Stichting Oorlogsmonumenten stonden voor hetzelfde probleem. Voor zover mogelijk maakten zij een link met de corresponderende opgave in het zeer uitgebreide Joods Digitale Monument. Een enkele keer blijkt die link niet juist te zijn; vaker zag men geen kans om de link te maken (of onthield men zich uit behoedzaamheid van het maken van een link).

Onderstaand overzicht is gemaakt met behulp van de gegevens van de Burgerlijke Stand voor zover die vermeld worden op www.wiewaswie.nl en www.drenlias.nl. Daarnaast werd, met grote dankbaarheid voor al het voorwerk, gebruik gemaakt van de gegevens van het `Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland´ (www.joodsmonument.nl).

Het Joods Digitale Monument omvat voor Assen meer namen dan op het grafmonument staan. In een apart onderdeel worden ook die namen vermeld.

Aanvullende informatie werd ontleend aan een overzicht van Joodse Assenaren opgesteld door een Asser ambtenaar,[1] en het Adresboek voor Assen.[2] En aan de formulieren die gebruikt werden bij het transport naar Westerbork in het begin van oktober 1942.[3]

Waar mogelijk, wordt de gezinssamenstelling zo compleet mogelijk weergegeven. Op die manier wordt duidelijk, hoe groot de ramp was die de Asser samenleving trof. Drie generaties Joden werden bijna compleet weggevaagd. Gezinsleden die niet te Assen woonden, werden tussen [ ] gezet.

Omdat het om een eerste poging gaat om een omvattend overzicht samenstellen, is het onvermijdelijk dat er fouten en tekortkomingen zijn. Aanvullingen en verbeteringen zijn dan ook van harte welkom.

Het is duidelijk dat het samenstellen van een overzicht slechts een eerste stap is. De primaire gegevens liggen nu op tafel. Het is van groot belang om die gegevens aan te vullen.

Nader onderzoek zal moeten beginnen met het bestuderen van F.J. Hulst & H.M. Luning: De Joodse gemeente Assen. Geschiedenis van een behoorlijke kille, 1740-1976 (Asser Historische Reeks III), Assen (Vanderveen) 1991.[4] In dat boek is een schat aan gegevens te vinden. In de eerste plaats is het boek van grote betekenis door alle foto´s met onderschrift, die daarin staan afgebeeld. Letterlijk krijgt zo het verleden gezicht. Het uitgebreide register maakt het boek zeer toegankelijk.

In een afzonderlijke uitgave wordt een overzicht gegeven van de Joodse bewoners van het kamp Westerbork, die in Assen begraven werden.

Moge de herinnering aan al deze mensen op beide grafmonumenten ons tot zegen zijn.[5]

Dr. Jan Ridderbos, Assen

---

[1] NIOD (Amsterdam), archief 77, inv. nr. 1408; kopieën in bezit van de familie van wijlen L. Vos, Assen. Kortheidshalve wordt deze lijst in het vervolg aangeduid als `deportatielijst´.
[2]Jaargang 22, 1942-1943, Assen (van Gorcum) 1942. In deze uitgave werden de gedeporteerde Joodse inwoners van Assen aangegeven als `afwezig´.
[3] NIOD (Amsterdam), archief 77, inv. nr. 1455. Op de meeste formulieren staan alleen vrouwen en kinderen vermeld; de mannen en opgroeiende jongens werden vanuit de werkkampen overgebracht naar Westerbork.
[4] Aangeduid als Hulst & Luning. Inmiddels is een tweede druk van dit boek verschenen.
[5] Naast deze twee collectieve monumenten is er ook nog een monument voor de elf Joodse gezinnen, met in totaal 36 gezinsleden, aan de Oranjestraat.